Қандай қарым-қатынас болса да физикалық зорлық-зомбылыққа жол берілмейді. Бірақ достары, отбасы мүшелері және тіпті құрбандардың өздері бірден байқамауы мүмкін болып келетін зорлық-зомбылықтың жасырын түрі бар. Бұл эмоционалды зорлық-зомбылық немесе абьюзе. Физикалық және жыныстық зорлық-зомбылықтан айырмашылығы, эмоционалды абьюз — бұл өте нәзік құрал. Оның көмегімен манипулятор қарым қатынаста шексіз бақылауға ие болады.
Психологтар атап өткендей, эмоционалдық зорлық-зомбылық құрбаны ретінде бірден танылмайды. Сонымен қатар, әдетте, абьюзер алдымен «жақсы ағай» (апай) немесе қамқоршы ретінде әрекет етеді, осылайша жәбірленушіні шатастырып, алдайды. Абьюзер — бұл алдымен сенімге енетін адам. Ұзақ уақыт бойы эмоционалды зорлық-зомбылыққа ұшырағандар болашақта мазасыздық, депрессия, созылмалы ауырсыну және нашақорлық (алкоголь, есірткі) сияқты салдарға тап болу қаупін тудырады. Алайда, эмоционалды абьюзерді және онымен байланысты уытты қатынастарды беретін бірқатар белгілер бар. Біз оларды тізімдейміз және олар туралы толығырақ айтып береміз.
1. Сіз үнемі серіктесіңіздің алдында өзіңізді кінәлайсыз
Сіз өзіңіздің сүйіктіңізді ашуландырмауға тырысасыз және онымен сөйлескенде сөздерді мұқият таңдайсыз. «Сіз кішігірім рөлге мойынсұнған сияқтысыз, өзіңізді мұқият басқарасыз, яғни серіктесіңіз сізді ашық түрде қорламауы үшін не істеу керектігін білдіңіз», — деп түсіндіреді психолог, Love Withouthurt («Зиянсыз махаббат») кітабының авторы Стивен Стонис.
2. Сіздің серіктесіңіз газлайтинг әдістерін қолданады
«Сіздің серіктесіңіз не болып жатқанын жоққа шығару немесе бұрмалау арқылы сіздің шындықты қабылдауыңызға әсер етуге тырысады. Ол „сен ойдан шығарасың, олай болған жоқ“ немесе „Мен мұны ешқашан айтқан емеспін/жасаған емеспін“ деген сияқты сөздерді айтады. Уақыт өте келе мұндай мәлімдемелер өзіне деген сенімсіздік сезімін тудыруы мүмкін және сіз серіктестің бұрмалануымен келісе бастайсыз. Өзіне деген сенімсіздік өз қабылдауыңызда сенімсіздікке әкеледі, бұл сізді манипулятор серіктеске осал етеді», — дейді психотерапевт, WomenwithControlling Partners («Бақылаушы серіктестері бар әйелдер») кітабының авторы Кэрол А. Ламберт.
3. Серіктес «қайда, қашан және кіммен» жүргенін тұрақты есеп беруді талап етеді
Доктор Лиза Ференцтің пікірінше, толық бақылауды орнатуға тырысу қарым-қатынаста күрделі мәселе болуы мүмкін. «Тексеру» мақсатында күніне бірнеше рет байланыстар үнемі қудалауға айналуы мүмкін. Қарапайым сөзбен айтқанда, серіктестің тұрақты есеп беру талабы және еркін жүріп-тұру мен басқалармен қарым-қатынас жасау еркіндігін шектеуге тырысу — эмоционалды абьюзге тән белгілерінің бірі.
4. Серіктес Сізге ренжітетін сөздерді «әзіл» деп айтады
«Сіз шағымдана бастағанда, олар бұл жай ғана әзіл, ал сіз тым күдіктенесіз» деп жауап береді. Бірақ шындығы — әрбір мысқылдық ескертуде немесе ренжітетін әзілде шындық бар», — деп ескертеді психотерапевт ШэриСтайнс
5. Сіз ештеңе істемегеніңізді білсеңіз де кешірім сұрайсыз
«Эмоционалды абьюздің құрбандары өздерінің ақымақ немесе өзімшіл екендіктеріне сенімді болады, өйткені олардың серіктесі оларды жиі кінәлайды», — деп түсіндіреді психотерапевт, «Эмоционалды қорлайтын қарым-қатынас» кітабының авторы Беверли Энгл.
6. Сіздің серіктесіңіз тым жылы немесе тым суық
«Ол бір уақыт махаббатты көрсетсе, бірақ кенеттен суық және қол жетімсіз болады. Сіз қанша тырыссаңыз да, оның себебін түсіне алмайсыз. Ол қарым-қатынастан бас тартады, бірақ сіз оның көңілін аулап, үрейлене бастайсыз және ештеңені түсінбейтіндіктен өзіңізді кінәлай бастайсыз. Көбінесе бұл тәуелсіз адамды беймаза адамға айналдыруы мүмкін», ─ дейді DaughterDetox: Recovering from An Unloving Motherand Reclaiming Your Life («Еншілес детокс: сүймейтін анамен қарым-қатынасты қалпына келтіру және өз өмірін қайтару») кітабының авторы Пег Стрип.
7. Серіктес сіздің күшті жақтарыңызды мойындаудан бас тартады және жетістіктерді төмендетеді
«Құнсыздану мен қорлайтын ескертулер бастапқыда елеусіз қабылдануы мүмкін, бірақ бұл кездейсоқ ескертулер емес. Сірә, олар сіздің мықты жақтарыңызға бағытталған, оны серіктес қауіп ретінде бағалайды және оларды басқаруға тырысады. Серіктестің сіздің жетістіктеріңізге реакциясы көп нәрсені білдіруі мүмкін. Ол Сізге онша қызығушылық танытпайды ма, әлде мүлдем елемейді ме? Сіздің ізгіліктеріңіз туралы әңгімеде тақырыпты өзгертесіз бе немесе жасамағаныңыз үшін сынға аласыз ба? Уақыт өте келе сіздің өзіңізге деген сенімділік сезімі мен өз құзыреттілігіңізді сезіну айтарлықтай төмендеуі мүмкін», — деп түсіндіреді доктор Ламберт.
8. Серіктес сізді «жазалау» мақсатында эмоционалды жақындықта, жыныстық қатынаста немесе ақша беруде шектейді
«Белгілі бір жағдайлар» пайда болатын қатынастар негізінен проблемалы болады. «Эмоционалды сүйіспеншілікті немесе қаржылық қолдауды шектеу әрекеті әрқашан абьюз ретінде қабылданбайды. Көпшілігі зорлық-зомбылықты физикалық зиян келтіру деп санайды, бірақ адам лайық нәрсені шектеу немесе айыру туралы сөз болғанда, бұл да зорлық-зомбылық деп саналады, тек эмоционалды зорлық-зомбылық», — деп санайды Ференц.
9. Серіктес кенеттен «тосын сый жасау» үшін жоспарларын өзгертеді
Ашық бақылау әрекеттерін байқау қиын емес, бірақ абьюзерлер жиі қолданатын «жасырын бақылау» деп аталатын күрделі әдіс бар. «Жасырын бақылау» — бұл жоспарланғанның кенеттен өзгеруі (екеуің достарыңмен кештің орнына көрші бистроға барасыңдар) немесе «тосын сый» деген атпен бірлескен жоспарларды күрт қайта қарау. «Бұл ашық талаптарсыз бақылау: алдымен сізге назар аударады, көңіл бөледі, бірақ уақыт өте келе бұл ережеге айналуы мүмкін және сіздің жеке қалауыңыз бен қажеттіліктеріңіз артта қалады», — деп түсіндіреді Пег Стрип.
10. Сізге зиян тигізсе де, серіктесіңізге аяушылықты сезінесіз
«Эмоционалды абьюзерлер — манипуляция шеберлері. Олар сізді ренжітеді, сонымен бірге бұл сіздің кінәңіз немесе кем дегенде олар балалық шақта немесе бұрынғы қарым-қатынаста зардап шекті деп ойлауға мәжбүр етеді. Сіз оларды кешіресіз. Эмоциялық зорлық-зомбылық құрбандары өздерінің қорлаушыларының мінез-құлқын жиі елемейді, өйткені олар бақытсыз, қабылданбаған, тастап кеткен сияқты көрінеді», — деп ескертеді доктор Стайнс.